Wensdenken helpt burgers niet
Drie valkuilen voor beleid.
Auteurs: Sabine Peters, Anne Roeters, Wieke Blijleven, Fieke Wagemans en Roel Willems.
Beleid maken kent grote uitdagingen. Een veelgehoord probleem is dat beleid niet goed aansluit bij het leven van mensen. Bij de overheid zijn al verschillende initiatieven opgestart om deze aansluiting te verbeteren. Desondanks ziet het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) in diverse onderzoeken een aantal terugkerende valkuilen optreden bij het maken van beleid. Met dit essay, en de bijbehorende reflectievragen, willen we bewustzijn creëren over deze valkuilen. Met als doel dat beleid beter aansluit bij de leefwereld van mensen.
In het essay ‘Wensdenken helpt burgers niet’ worden drie valkuilen geschetst die kunnen leiden tot een slechte aansluiting op de leefwereld van burgers. Dat zijn allereerst een stille ideologie (de onuitgesproken of ongetoetste aannames onder beleid), ten tweede het ideaaldenken (de vermenging van ideaalbeeld en realiteitsbeeld in beleid) en ten slotte de optelsom (de manier waarop individuele belangen niet altijd optellen tot een collectief belang). In het essay worden deze valkuilen uitgebreid toegelicht aan de hand van praktijkvoorbeelden.
Deze drie valkuilen zijn vormen van wensdenken en kunnen ervoor zorgen dat de basis van beleid wankel is. Ze schaden het probleemoplossend vermogen van de overheid en kunnen burgers het idee geven dat de overheid geen oog heeft voor hun situatie, belangen en ideeën. En dat kan weer negatieve gevolgen hebben voor het vertrouwen in de overheid.
Het essay laat zien dat beleid mensenwerk is en dat beleid dat aansluit bij burgers en de samenleving recht moet doen aan een sociale werkelijkheid die complex is. Er kunnen echter twee stappen in het beleidsproces worden ingebouwd, waarmee de valkuilen voor een belangrijk deel te voorkomen zijn.
In de eerste stap kan worden gewerkt aan bewustwording over de aannames over burgers en samenleving die onder beleid liggen. Gestructureerde discussies aan de hand van een aantal reflectievragen kunnen beleidsmedewerkers helpen om aannames en denkkaders helderder te krijgen. En in de tweede stap kunnen deze worden getoetst en bevraagd. Afhankelijk van de aard van aannames en denkkaders biedt het SCP in het essay verschillende manieren om deze te toetsen, te verfijnen en te bevragen.
Bericht van de auteurs:
We hopen dat dit bondige essay en de reflectievragen uitnodigen om als individu of als team aan de slag te gaan met deze valkuilen. We beargumenteren niet één juiste manier van het inbrengen van ‘het’ burgerperspectief, wél stellen we dat bewustzijn en kritische zelfreflecties essentieel zijn om wensdenken in beleid te voorkomen. Het uiteindelijke doel is effectiever en legitiemer beleid, doordat het beter aansluit bij de leefwereld van mensen. Van wensdenken naar mensdenken dus.