SCP: Coalitieakkoord uitwerken vanuit perspectief van burgers
Het SCP stelt op basis van een eerste analyse van het coalitieakkoord dat er een belangrijke opdracht ligt voor het nieuwe kabinet om bij de uitwerking van het akkoord het leven van burgers en samenleven centraal te stellen. Het akkoord verkent kansrijke routes om maatschappelijke problemen aan te pakken, en het SCP ziet kansen voor versterking van onze welvaart en ieders welbevinden. Om dat ook te realiseren zijn echter meer randvoorwaarden nodig. Het SCP adviseert daarom bij de uitwerking van dit coalitieakkoord te werken vanuit maatschappelijke opgaven om zo effectief beleid in te richten op de lange termijn. Oog voor de sociale en culturele dimensie van het leven van burgers, zoals sociale cohesie en zorgen over samenleven, is daarbij onmisbaar en ontbreken in het coalitieakkoord. Dat staat effectief beleid in de weg.
De reflectie op het regeerakkoord is uitgevoerd vanuit de grote maatschappelijke vraagstukken waarvoor Nederland volgens het SCP de komende jaren gesteld staat, zoals de opgave rondom duurzaamheid, zinvolle en volwaardige participatie, of de zorg voor kwetsbare mensen. Het coalitieakkoord bevat veel investeringen op terrein van klimaat, natuur en wonen. Ook is er een positieve beweging zichtbaar om vraagstukken en beleidsmaatregelen met elkaar te verbinden, bijvoorbeeld op het terrein van werken en leren. Het is van belang dat afzonderlijke maatregelen gezamenlijk leiden tot de gewenste uitkomst en te voorkomen dat ze bij elkaar opgeteld niet voor iedereen goed uitpakken.
Om beleid beter aan te laten sluiten bij wat mensen nodig hebben en bij hoe mensen daar zelf over denken, adviseert het SCP een breder welvaartsperspectief te gebruiken. In het leven van mensen gaat het immers niet alleen om economie en klimaat, maar ook om kwaliteit van leven, sociale ongelijkheid, samenleven en kunnen vertrouwen op overheid en instanties. De sociale en culturele dimensie is voor alle opgaven relevant, maar ontbreekt in het coalitieakkoord. Concreet gaat het er dan bijvoorbeeld om hoe de energietransitie uitpakt voor verschillende groepen, maar ook welke gevolgen dat heeft voor maatschappelijke verhoudingen, bijvoorbeeld in termen van sociale ongelijkheid, het kunnen vertrouwen op de ander en polarisatie. Of hoe via het tegengaan van segregatie in het onderwijs kan worden bijgedragen aan sociale cohesie.
Het SCP adviseert in dat licht ook om de (corona)herstelopgaven in de verdere uitwerking van het coalitieakkoord explicieter te verbinden aan deze andere maatschappelijke opgaven waar Nederland voor staat, en deze niet als losse onderdelen te zien en aan te pakken. Er is een lange termijn aanpak nodig waarin ook het crisisbeleid een plaats krijgt.
Aandacht voor de leefwereld van de burger betekent ook rekenschap geven dat ‘de burger’ niet bestaat. Burgers verschillen op tal van terreinen in wat ze kunnen en willen en hoe ze zich gedragen. Dat vraagt om een explicitering van de aannames onder beleid, en een realiteitscheck of mensen (ook de mensen die minder in beeld zijn) wel kunnen wat er van ze gevraagd wordt. Dat is een belangrijk aandachtspunt voor de uitwerking van het coalitieakkoord, zeker gegeven incidenten en systeemfalen van de overheid in de achterliggende periode.
Daarnaast adviseert het SCP ook meer aandacht te hebben voor het betrekken van burgers bij beleid, en daarbij een open blik naar mogelijke instrumenten te houden. Op die manier kunnen de voorkeuren van bijvoorbeeld mensen met minder opleiding en een lager inkomen ook beter tot uitdrukking komen in beleid. Effectiever beleid dat beter aansluit op het leven van mensen kan daarnaast ook helpen met het versterken van het politiek vertrouwen, een belangrijke ambitie in het coalitieakkoord.
Tot slot signaleert het SCP dat door de enorme financiële injectie er in de uitwerking en uitvoering van het coalitieakkoord het risico is, dat er onvoldoende aandacht is voor heldere kaders en randvoorwaarden die nodig zijn voor effectief beleid. Die kaders en voorwaarden moeten richting geven aan de uitvoering, en duidelijk maken welke ruimte er is voor professionals en burgerinitiatieven in de uitvoering. Daarnaast moeten ze duidelijk maken hoe de rollen, taken en bevoegdheden niet alleen tussen overheden zijn verdeeld, maar ook tussen burger, overheid en bedrijfsleven. Het SCP adviseert die zo spoedig mogelijk uit te werken in het belang van een betrouwbare overheid.
Deze opdracht voor het nieuwe kabinet is gebaat bij kennis over de maatschappelijke opgaven, en over het leven van burgers en de samenleving. Het SCP zet zich hiervoor in de komende jaren in, met zijn onderzoek naar de maatschappelijke opgaven waar Nederland volgens het planbureau voor staat.