SCP: neem perspectief van burgers mee bij organisatie burgerforum
Om burgers meer zeggenschap te geven over ingrijpende maatschappelijke kwesties, wil het kabinet onder meer inzetten op burgerfora. Zo is het plan om dit jaar een burgerforum te organiseren over klimaat-en energiebeleid. Over de meerwaarde van burgerfora wordt verschillend gedacht. Een perspectief dat in die politiek maatschappelijke discussie onderbelicht blijft, is dat van burgers zelf. Vinden zij het een goed idee of juist niet? En welke voordelen of bezwaren zien ze? Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) geeft inzicht in dat burgerperspectief. De kennisnotitie die vandaag verschijnt laat zien wat Nederlanders vinden van burgerfora als democratisch instrument en welke aandachtpunten vanuit dat burgerperspectief belangrijk zijn bij de organisatie ervan.
Bij een burgerforum of burgerberaad adviseert een kleine groep ingelote burgers de politiek over een maatschappelijke kwestie, zoals bijvoorbeeld het klimaatbeleid. Op dit moment komt het initiatief om een burgerforum te organiseren meestal van lokale of nationale overheden, zonder dat we weten of burgers dit soort democratische innovaties eigenlijk wel een goed idee vinden en waarom dat het geval is. Inzichten in het draagvlak, de verwachtingen en bezwaren van burgers, helpen bij het beantwoorden van de vraag of het organiseren van burgerfora aansluit bij de behoefte van mensen en zo ja, onder welke voorwaarden dat het geval is.
Meerderheid steunt burgerforum, helft Nederlanders wil zelf meedoen
Uit opinieonderzoek van het SCP en de Radboud Universiteit Nijmegen naar burgerfora uit 2021 blijkt dat na uitleg een meerderheid (63%) van de Nederlanders het idee van een burgerforum steunt. Veel mensen zien het als een correctie of aanvulling op de democratie en een manier om andere perspectieven, belangen en ervaringen in te brengen in het politieke debat. Mensen hebben echter ook bezwaren: ze vinden dat ‘gewone’ burgers niet genoeg kennis hebben om goede beslissingen te nemen en denken dat ‘de grootste schreeuwers’ vaker hun zin zullen krijgen. De bereidheid om deel te nemen aan een burgerforum over het klimaat ligt met 48% lager dan de steun voor het instrument zelf. Hbo/wo-opgeleiden en mensen met meer vertrouwen in hun eigen politieke kunnen zijn vaker geneigd om mee te doen dan basisschool/vmbo-opgeleiden en mensen met minder politiek zelfvertrouwen. Minder dan de helft van de Nederlanders (39%) is niet bereid om deel te nemen aan een klimaatburgerforum. Dit vanwege een gebrek aan kennis, interesse of tijd.
Aandachtspunten vanuit burgerperspectief
Het SCP geeft in de kennisnotitie vier aandachtspunten mee bij de organisatie van een burgerforum die vanuit het burgerperspectief relevant zijn. Ten eerste is dat om te realiseren dat de doelen en verwachtingen van burgers anders kunnen zijn dan die van de betrokken politici of beleidsmakers. Door het doel van het forum te expliciteren en te communiceren kan teleurstelling en onvrede worden voorkomen.
Ten tweede is het voor burgers van belang dat alle geluiden vertegenwoordigd zijn en iedereen een gelijke kans heeft die in te brengen. Besteed daarom veel aandacht aan de representativiteit (bijvoorbeeld met een gestratificeerde loting) en de inclusiviteit (zodat ook mensen die niet graag in het openbaar spreken aan bod komen); en maak zowel vooraf als achteraf aan deelnemers en het bredere publiek duidelijk dat je dat doet.
Ten derde hebben burgers verschillende wensen en verwachtingen ten aanzien van democratie en politiek en hun rol daarin. Wie burgers meer invloed en zeggenschap wil geven, moet daarom nadenken over het hele spectrum van democratische innovaties. Welk instrument of combinatie van instrumenten is het meest geschikt? En wie kan op welke manier meedoen?
Een burgerforum is geen eenmalig experiment of wondermiddel
Tot slot is een belangrijk punt dat het burgerforum niet als vrijblijvend, eenmalig experiment moet worden beschouwd. Dat geldt zeker met het oog op de ervaringen die al zijn opgedaan, stelt het SCP. Negatieve ervaringen van burgers kunnen het draagvlak voor het instrument namelijk ondergraven, het vertrouwen van burgers in de democratie onder druk zetten en leiden tot minder politieke betrokkenheid. Burgerfora zijn een intensieve en uitdagende vorm van participatie. Betrokken partijen moeten niet onderschatten wat het in termen van tijd, moeite en financiële middelen kost. Wie een burgerforum wil organiseren, doet dat het best meteen goed en denkt daarbij gelijk verder dan de politieke inbedding van één (nationaal) burgerforum.