Politiek, doe wat je belooft – óók in verkiezingstijd
Het vertrouwen in de politiek is nog altijd laag en onder een steeds bredere groep, blijkt uit SCP-onderzoek. Juist het gebrek aan resultaten op thema’s als immigratie en woningbouw zorgt voor wantrouwen onder burgers. Dat schrijft SCP-directeur Karen van Oudenhoven in deze column.
De val van kabinet-Schoof komt in tijden van grote onzekerheid. Geopolitieke instabiliteit en internationale conflicten kunnen ook in Nederland tot crisis leiden, of een oorlog dichterbij brengen. Maar ook de impact van klimaatverandering, de opmars van AI en twijfel over welvaartsgroei zijn onzekere factoren. Geen ideaal moment voor een kabinetsval dus. Daarbij komt dat het inmiddels demissionaire kabinet tot nu toe niet veel heeft bereikt. Dat was althans de conclusie van de Algemene Rekenkamer op Verantwoordingsdag, de tegenhanger van Prinsjesdag. Zo zijn doelen rond de schadeafhandeling in Groningen niet gehaald, behoort Nederland niet tot de internationale top als het gaat om bereikbaarheid en is de beschikbaarheid van medicijnen nog steeds niet op orde. Volgens de Rekenkamer zijn de doelstellingen van de politiek vaak niet helder en is te weinig zicht op resultaten. ‘Wat mij betreft is er maar één betrouwbaar ijkpunt: het resultaat. Want doen wat je belooft, geeft vertrouwen’, stelt president Pieter Duisenberg van de Rekenkamer.
Onopgeloste problemen
Vandaag verschijnt een nieuwe editie van het Continu Onderzoek Burgerperspectieven, het langlopende SCP-onderzoek naar het vertrouwen in de politiek. Dat laat zien dat een gebrek aan resultaat in de politiek het vertrouwen van burgers inderdaad schaadt. Het vertrouwen in de regering was vlak vóór de val van kabinet-Schoof laag. Dat is niet nieuw en consistent met eerdere metingen, zoals in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van 2023. Mensen vonden toen en vinden nog steeds dat het kabinet de grote problemen niet oplost, vooral op belangrijke thema’s als immigratie, het tekort aan betaalbare woningen, inflatie en de politiek zelf.
Is er dan de afgelopen twee jaar niets veranderd? Wat is nodig om richting de verkiezingen van 29 oktober het vertrouwen te herstellen? Als we de stemming in ons land vóór de val van kabinet-Schoof vergelijken met die in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen in 2023, dan zien we drie verschillen. Zo leeft de onvrede over het land en de politiek nu breder dan in 2023. Mensen uit alle lagen van de bevolking hebben weinig vertrouwen in de politiek. Alleen VVD-kiezers en NSC- en BBB-aanhangers geven in onze laatste meting de regering een kleine voldoende. Alle andere kiezers (dus ook de aanhang van voormalig coalitiepartij PVV) en niet-stemmers geven de regering een onvoldoende. Zelfs groepen die voorheen relatief positief waren zijn nu kritisch, zoals hbo- en wo-opgeleiden.
Daarnaast vinden mensen dat politici te veel met zichzelf bezig zijn en te weinig met het land. Die kritiek is beduidend sterker dan in 2023. Kiezers zien het voortdurende geruzie tussen de coalitiepartijen als één van de redenen dat de regering zo weinig bereikt. Ook twijfelen zij aan de competentie van politici.
Tot slot is de internationale politieke situatie een nieuwe bron van zorg. Uit angst voor onze veiligheid steunen veel mensen nu extra uitgaven voor defensie. Tegelijkertijd roept dat nieuwe ongerustheid op: de extra defensie-uitgaven mogen niet ten koste gaan van uitgaven voor bijvoorbeeld bestaanszekerheid, huisvesting en zorg.
Kortom: de onzekerheid is de afgelopen twee jaar alleen maar toegenomen. Wat betekent dit voor de komende verkiezingen? In campagnetijd gaat het politici natuurlijk om het overtuigen van kiezers om op hun partij te stemmen. Maar om het vertrouwen in de politiek en de overheid te herstellen is méér nodig. Partijen moeten laten zien dat ze een heldere koers kunnen formuleren, waarbij het algemeen belang consequent boven het partijpolitieke belang wordt geplaatst. Echt politiek leiderschap betekent dat je de zorgen van burgers niet uitvergroot, maar hun problemen (onder-)kent en daar realistische oplossingen voor formuleert.
Ook is het belangrijk kiezers te overtuigen dat een partij weliswaar eigen idealen nastreeft, maar in het landsbelang ook bereid is tot samenwerking met partijen die andere idealen hebben. Voor het oplossen van grote problemen kunnen juist ideeën vanuit verschillende politieke perspectieven leiden tot een afgewogen pakket maatregelen. Investeren in defensie en weerbaarheid is een goed voorbeeld van een onderwerp waar de meeste partijen urgentie voelen, ook al zullen ze verschillende beleidsaccenten voorstaan.
Competente politici
Het is belangrijk om dat soort thema’s te identificeren en dan samen op te trekken – ook in verkiezingstijd. Dat vraagt een houding van probleemgerichtheid en verbinding, en om competente politici. Mensen die niet alleen een politieke identiteit hebben, maar ook hun vakgebied verstaan.
Na de sombere conclusies van de Rekenkamer eindigde Duisenberg met een oproep aan de politiek: ‘Beloof alleen wat je kunt doen.’ De afgelopen periode zijn veel beloftes gedaan, maar kwam het tot weinig resultaat. Terwijl het SCP-onderzoek toont dat juist resultaten behalen de belangrijkste basis vormt voor het herstel van vertrouwen in de politiek. Zet dus in op haalbare stapjes richting een stip op de horizon, in plaats van onrealistische doelen na te jagen. Want vertrouwen komt te voet en gaat te paard, zeker in een tijd van onzekerheid.
Deze column van Karen van Oudenhoven verscheen op 19 juni 2025 op de website van het Financieel Dagblad.