Sombere stemming onder Nederlanders bij start verkiezingscampagne
Nederlanders waren voor de val van kabinet Schoof somber over het land en de politiek. De afgelopen maanden vond 58% het de verkeerde kant opgaan met Nederland en gaf slechts 44% de regering een voldoende. Dat komt overeen met het sentiment in de nadagen van het kabinet Rutte IV: ook toen was de stemming negatief. Er zijn ook verschillen met de periode voor de verkiezingen in 2023: de onvrede leeft nu breder, meer mensen vinden dat politici vooral bezig zijn met onderling geruzie en de internationale situatie is een extra bron van zorg. Dat blijkt uit de nieuwe editie van het Continu Onderzoek Burgerperspectieven (COB), het langlopende onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) naar de stemming in Nederland.
Somber over het land en de politiek
De somberheid over de richting van het land wordt breed gedeeld in de alle leeftijds- en opleidingsgroepen en onder stemmers en niet -stemmers. Zorgen zijn er over de manier van samenleven, de hoge prijzen, immigratie, het tekort aan betaalbare woningen en de politiek. Het vertrouwen in (intussen demissionaire ) regering is tussen het najaar en de winter gedaald van 51% naar 44%. Het vertrouwen in de politiek is daarmee laag in vergelijking met de afgelopen vijfitien jaar. In april 2025 vroegen we mensen naar redenen voor het lage vertrouwen. Vier redenen komen daarbij het meest naar voren: het kabinet lost belangrijke maatschappelijke problemen niet op, maakt ruzie, kiest voor de verkeerde oplossingen en mist competentie.
Ook in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van 2023 was de stemming somber
De vorige kabinetsval is nog maar twee jaar geleden, het kabinet Rutte IV viel in juli 2023. Ook toen was het vertrouwen in de regering voor de val van het kabinet laag. Net als in 2023 vinden mensen dat Nederland te maken heeft met grote problemen die de regering niet oplost. In beide jaren was er in de aanloop naar de val van het kabinet niet één thema dominant, maar noemden mensen een veelheid aan thema's: de manier van samenleven, immigratie, het tekort aan betaalbare woningen, de hoge prijzen en de politiek zelf. Ook in 2023 vond een meerderheid dat Nederland de verkeerde kant opging.
Josje den Ridder, onderzoeker bij het SCP: "De stemming over het land en de politiek is in 2025 nnet zo somber als in 2023. De zorgen die mensen hebben, zijn vergelijkbaar. Mensen hebben het gevoel dat er in de twee jaar dat we verder zijn weinig is opgelost of verbeterd."
Verschillen met 2023: bredere onvrede, meer kritiek op onderling gedoe én een extra uitdaging
Als we de stemming voor de val van het kabinet Schoof vergelijken met die voor de val van het kabinet Rutte IV, zien we ten minste drie verschillen. Een eerste verschil is dat de onvrede over het land en de politiek breder leeft en het vertrouwen in de politiek al jaren laag is. Alleen mensen die bij de volgende verkiezingen willen stemmen op de VVD, NSC of BBB gaven de regering ene nipte voldoende. Alle andere kiezers (en niet- kiezers), onder wie kiezers van voormalig coalitiepartij PVV, geven de regering in ruime meerderheid een onvoldoende. Ook groepen die voorheen relatief positief waren, zoals hbo/wo -opgeleiden, zijn nu in meerderheid kritisch.
Een tweede verschil met 2023 is gradueel: ook toen was er de kritiek dat politici te veel met zichzelf bezig zijn en te weinig met het land. Die kritiek is nu sterker: kiezers zien het voortdurende geruzie tussen de coalitiepartijen als een van de redenen dat de regering zo weining bereikt. Terwijl zij juist van het kabinet verwachten dat er op thema's als wonen, het klimaat en de zorg resultaten worden geboekt.
Een derde verschil met 2023 is dat bovenop de uitdagingen die kiezers ook toen al noemden, de internationale politieke situatie een nieuwe bron van zorg is. Het leidt ertoe dat de steun voor extra uitgaven voor defensie is gestegen. Tegelijkertijd zien we dat mensen ook terughoudend zijn: uitgaven aan defensie is misschien noodzakelijk, maar ze zouden niet ten koste mogen gaan van uitgaven die de binnenlandse problemen moeten oplossen.
Over het onderzoek
Met het Continu Onderzoek Burgerperspectieven (COB) onderzoekt het SCP sinds 2008 de stemming van inwoners over de maatschappij en de politiek. Voor dit rapport is in de winter van 2024/2025 en het vroege voorjaar van 2025 kwantitatief en kwalitatief opinieonderzoek uitgevoerd. Hierdoor biedt het onderzoek inzicht in ontwikkelingen in de stemming en de achterliggende motivaties van burgers. Aan het kwantitatieve onderzoek deden 2460 respondenten mee.
Tegelijkertijd met dit bericht over de stemming in Nederland, verschijnt COB 2025/2 thema over sociale cohesie en zorgen over het samenleven. In dit themabericht onderzoeken we onder meer hoe het kan dat Nederlanders de manier van samenleven noemen als groot maatschappelijke probleem én sterk punt van Nederland.