Polarisatie of vriendelijkheid: de keuze is aan ons

Afgelopen weken werden we geconfronteerd met gewelddadige demonstraties tegen de komst van azc’s. Dat zorgde voor een oplaaiing van het debat over polarisatie. Uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) dat 20 oktober verschijnt, blijkt dat 59% van de Nederlanders vindt dat het met ons land de verkeerde kant op gaat. Mensen maken zich zorgen over verharding en moreel verval: teloorgang van onze normen en toename van scheidslijnen en agressie.

Bewegen we inderdaad richting een gepolariseerde samenleving? Dat regelmatig de vlam in de pan schiet valt niet te ontkennen. Tegelijkertijd is aangetoond dat de meeste Nederlanders hun medemens vertrouwen en dat we ons, meer dan in andere landen, inzetten als vrijwilligers.

Een ander verlangen

Tegenover de beleving van een samenleving die minder vriendelijk wordt, staat een verlangen van burgers dat 180 graden de andere kant op wijst. Als we mensen vragen naar hun wens voor de toekomst, dan zijn er verschillen in hoe belangrijk zij economische of ecologische doelen vinden, maar veel overeenkomsten in hoe zij met elkaar willen samenleven. Bijna iedereen wil een vriendelijkere samenleving en geen verharding. Mensen vinden het lastig dat het tegenwoordig lijkt alsof je ‘voor’ of ‘tegen’ moet zijn. De meesten denken genuanceerder en zouden dat graag terugzien in het publieke en politieke debat.

Dat werpt de vraag op hoe we de discrepantie tussen het gepolariseerde beeld van de samenleving  en datgene wat mensen wensen kunnen opheffen. Hoe worden we een vriendelijkere maatschappij?

Een belangrijke realisatie is dat polarisatie zich deels afspeelt in the eye of the beholder. Protest en geweld zijn van alle tijden en we doen te weinig moeite om de vriendelijkheid in de samenleving voor het voetlicht te brengen. Mensen die goed doen en zich prettig tot elkaar verhouden zitten meestal niet aan talkshowtafels. Hun vaak meer gematigde en minder emotionele verhaal levert minder kijkcijfers op dan radicale meningen.

Het gevaar is dat daardoor het extreme normaal wordt. Vanuit de psychologie is bekend dat ‘descriptieve normen’, normen die je afleest van gedrag om je heen, meer invloed hebben op het eigen gedrag dan normen die worden voorgeschreven (‘prescriptieve normen’). Laat dus vooral positief gedrag zien. Lang niet iedereen die op het Malieveld demonstreerde is gewelddadig. Veel voetbalsupporters zijn geen hooligans. Maar die mensen zie je niet op tv.

Politiek verval

Veel mensen noemen de stroeve samenwerking tussen politici en de conflicten in het kabinet de afgelopen periode als oorzaken voor hun lage vertrouwen. Hoe in de politiek over de samenleving wordt gesproken is lang niet altijd verbindend.

We zien politici die zich uitspreken tegen moslims en asielzoekers of mensen afwijzen die zich niet identificeren met een gender. We zien een kabinet dat aanvankelijk geen zieke kinderen uit Gaza wilde opnemen, terwijl behandeling in de regio vanaf het begin niet mogelijk leek en Nederlandse ziekenhuizen klaar stonden om te helpen. Maar ook de poster die Oxfam Novib publiceerde met een foto van voormalig minister Casper Veldkamp en de vraag ‘Waar is uw geweten?’ is geen voorbeeld van vriendelijkheid.

Politiek verval is een tweede oorzaak van maatschappelijk onbehagen. Politici moeten laten zien dat ze respectvol kunnen debatteren over inhoudelijke tegenstellingen en tot oplossingen komen. Het is ook belangrijk dat zij zich niet uitspreken over groepen in de samenleving op een manier die scheidslijnen versterkt in plaats van afzwakt. En zij moeten zich verre houden van generaliserende uitspraken over héle groepen, waar het excessen van een extremistische subgroep betreft.

Niet serieus genomen

Het geweld en de vernielingen van  twee weken geleden in Den Haag zijn niet goed te praten. Maar de mensen die vreedzaam demonstreerden omdat ze zich zorgen maken over migratie doen dat omdat zij zich niet serieus genomen voelen. Problemen die zij koppelen aan de komst van asielzoekers (huisvestingsproblemen, veiligheid) worden niet opgelost. Waar zijn de serieuze antwoorden op de zorgen van deze mensen? Dat geldt ook voor de acties van Extinction Rebellion. Maak hun zorgen geen speelbal van politieke debatten. Richt je op de kern van de problemen van deze mensen, kom met realistische oplossingen en leg uit waarom je daarvoor kiest.

Als we dromen van een samenleving waarin onderlinge verbinding centraal staat, moeten we ophouden het tegenovergestelde te tonen en voor te leven. Met de verkiezingen voor de deur is dit het moment om na te denken over hoe we willen samenleven in de toekomst en welke keuzes daarbij horen. Er moet een verbindend verhaal komen waar iedereen deel van uitmaakt. Laten we daarnaast zorgen dat mensen zich gezien voelen en laten we de verbindende krachten in de samenleving duidelijker een stem geven.

Vorige week sprak een van de vreedzame deelnemers aan de demonstratie in Den Haag (Jayden Sonnemans) aan tafel bij Eva Jinek met Rob Jetten, lijsttrekker van D66. Het gesprek eindigde met: ‘Ik ga niet op Rob Jetten stemmen, maar heb wel voor de rest van mijn leven respect voor hem gekregen.’ Zo simpel kan het zijn.

Deze column van Karen van Oudenhoven verscheen op 9 oktober 2025 op de website van het Financieel Dagblad.