Met de reeks Perspectieven op ‘zinvolle’ participatie brengt het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) in beeld hoe participatiebevorderend beleid, gericht op verschillende levensfasen, landt bij burgers. Dit rapport richt zich specifiek op ouderen en zoomt, na een historische analyse van beleid gericht op ouderen en participatie, in op het Programma Samen Ouder Worden.

Auteurs: Henrike Hoogenraad en Lonneke van Kampen

Beeld: © ANP Foto

Uit dit onderzoek blijkt dat de waardering van en behoefte aan gemeenschap en zelfredzaamheid van ouderen overeenkomen met de beleidstermen geefkracht en samenredzaamheid. Deze beleidstermen spelen een centrale rol binnen Samen Ouder Worden, Langer Thuis en WOZO. Contact met familie en vrienden wordt door ouderen als belangrijk ervaren. Daarbij gaat de voorkeur uit naar intiem, gelijkwaardig en gezellig contact, in plaats van contact vanuit de positie van hulpvrager of -bieder. Ook laat dit onderzoek zien dat de invulling die in beleid wordt gegeven aan samenredzaamheid en geefkracht soms schuurt met de dagelijkse realiteit van ouderen. Waar beleid vooral inzet op sociale netwerken thuis en in de buurt als middel om de zelfredzaamheid van ouderen te vergroten, blijken die sociale relaties voor ouderen emotioneel, relationeel en niet altijd vanzelfsprekend of maakbaar. Zo kunnen of willen ouderen niet altijd voor hulp een beroep doen op een sociaal netwerk. Gebeurtenissen en keuzes gedurende de levensloop, en ook sociale normen en structurele ongelijk heden, spelen een belangrijke rol bij de invulling van participatie en contact op latere leeftijd. Door geen rekening te houden met bestaande sociale ongelijkheden, bestaat het risico dat beleid deze versterkt.

Het rapport benoemt een aantal aandachtspunten voor beleid. Deze aandachtspunten richten zich onder andere op de verwachtingen van de inzet op geefkracht en samenredzaamheid in de buurt, met als doel het verminderen van de zorgvraag van ouderen. Een utilitair of economisch perspectief op contact, waarbij contact als middel wordt gezien om het doel van informele hulp te verwezenlijken, is namelijk onvolledig. Hiermee wordt de kracht van contact gereduceerd en past de beleidsvisie op samenredzaamheid en geefkracht niet bij invullingen van de termen van ouderen zelf.