Tien jaar decentralisaties: andere koers nodig voor zorg en ondersteuning
Tien jaar na de decentralisaties blijkt dat de doelstellingen niet voor iedereen zijn gehaald. Mensen die problemen hebben op meerdere terreinen krijgt vaak te laat, te weinig of zelfs geen ondersteuning vanuit de gemeente. Dat concludeert het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) in een knelpuntenanalyse die vandaag verschijnt. Deze groep mensen blijft structureel vastlopen in het systeem, waardoor hun situatie verergert en de druk op zwaardere vormen van zorg en ondersteuning groeit. Dit vraagt om fundamentele keuzes en een andere koers. Het SCP adviseert om daarbij eerst na te denken over de doelen en waarden van een nieuw stelsel, en pas daarna over de inrichting en financiering ervan.
Het SCP analyseerde de afgelopen periode de knelpunten in het sociaal domein. Uit die analyse blijkt dat het voor veel mensen lastig is om de weg te vinden in de grote diversiteit aan organisaties die zorg en ondersteuning bieden. Zelfs hulpverleners hebben moeite om ondersteuning voor hun cliënten aan te vragen en te krijgen. Daarnaast is ondersteuning vanuit verschillende wetten en domeinen georganiseerd, waardoor hulpverleners niet altijd oog hebben voor problemen in andere levensgebieden. Denk aan mentale en fysieke gezondheidsproblemen die kunnen ontstaan door langdurige financiële stress en armoede.
De belangrijkste bevindingen uit het SCP-rapport zijn:
- Burgers hebben hogere verwachtingen dan de overheid kan of wil bieden.
- Gemeenten, rijk en zorgaanbieders werken vaak nog aanbodgericht en denken nog te weinig vanuit de situatie en hulpvraag van mensen.
- Schurende waarden tussen domeinen en binnen wetten, leiden tot verwarrende boodschappen voor burgers en voeden hun wantrouwen. Zo gaat de Participatiewet enerzijds uit van vertrouwen in mensen, maar is er tegelijk nog sprake van veel controle en handhaving of mensen zich wel aan de regels houden.
- Zelfredzaamheid wordt overschat; mensen in kwetsbare situaties hebben blijvende ondersteuning nodig.
- Een overkoepelende blik ontbreekt: organisaties en hulpverleners werken gefragmenteerd, waardoor problemen van mensen niet in samenhang worden aangepakt.
- Financiële prikkels en marktwerking maken dat organisaties zich vooral richten op lichtere problematiek, terwijl complexe casussen blijven liggen.
Nieuw stelsel vraagt om fundamentele keuzes
Het SCP werkt op dit moment aan bouwstenen voor een toekomstig sociaal stelsel. Centraal daarin staat dat ondersteuning moet aansluiten bij de leefwereld van mensen, en niet bij de logica van wetten of organisaties.
SCP-directeur Karen van Oudenhoven: “Tien jaar decentralisaties laten zien dat goede bedoelingen niet automatisch leiden tot betere uitkomsten voor de meest kwetsbare mensen. Het is dan ook tijd om fundamentele keuzes te maken voor de toekomst. Willen we écht verandering, dan moeten we niet in de valkuil stappen om problemen op te lossen met een andere manier van financiering en de organisatie van het stelsel. Dan moeten we beginnen bij de vraag: wat willen we bereiken, wie moeten we ondersteunen en welke waarden horen bij een stelsel voor zorg en ondersteuning? Pas daarna kun je bepalen hoe je het organiseert en financiert.”